โครงการฝึกอบรมการตรวจคุณภาพสมุนไพร
ด้วยเทคนิค HPTLC ขั้นพื้นฐาน
วันศุกร์ที่ 2 พฤศจิกายน พ.ศ. 2561
ณ คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
หลักการและเหตุผล
ปัจจุบันมีกระแสความนิยมผลิตภัณฑ์จากสมุนไพร ไม่ว่าจะเป็นยา เครื่องสาอาง อาหารเสริม ออกสู่ตลาดมากมาย ทาให้เกิดคาถามถึงข้อกังวลด้านคุณภาพของผลิตภัณฑ์ ซึ่งส่งผลต่อความปลอดภัยในการใช้ และด้วยนโยบายของรัฐที่สนับสนุนส่งเสริมการใช้สมุนไพรในประเทศ และ ต้องการผลักดันให้ออกสู่ตลาดสากลเพื่อเพิ่มมูลค่าการตลาดและเศรษฐกิจของประเทศ ด้วยปัจจัยทางบวกจากทั้งภาครัฐและภาคเอกชน ทาให้มีผลิตภัณฑ์สมุนไพรออกจาหน่ายจานวนมาก อย่างไรก็ตามการตรวจคุณภาพสมุนไพรผลิตภัณฑ์สมุนไพร มีการกากับที่ไม่ได้เคร่งครัดเท่าผลิตภัณฑ์ยา ทาให้อาจเกิดการละเลยในการตรวจคุณภาพผลิตภัณฑ์สมุนไพร โดยเฉพาะการตรวจความถูกต้องของวัตถุดิบที่เป็นจุดสาคัญของกระบวนการผลิต นอกจากการตรวจคุณภาพวัตถุดิบสามารถช่วยเพิ่มความมั่นใจในการใช้ผลิตภัณฑ์สมุนไพรของผู้บริโภคแล้ว ผลิตภัณฑ์ที่มีคุณภาพสูงยังช่วยให้ผู้ประกอบการสามารถแข่งขันในตลาดที่กาลังมีการแข่งขันที่สูงขึ้น
การตรวจคุณภาพผลิตภัณฑ์สมุนไพร เริ่มจากการตรวจความแท้ของวัตถุดิบสมุนไพร การติดตามคุณภาพของผลิตภัณฑ์ และความคงตัวของผลิตภัณฑ์ การตรวจสอบสามารถทาได้หลายวิธี วิธีหนึ่งคือการตรวจสอบทางเคมีด้วยเทคนิคทางโครมาโตกราฟีผิวบาง (Thin layer chromatography, TLC) วิธีนี้ใช้หลักการวิเคราะห์องค์ประกอบทางเคมีที่เป็นองค์ประกอบในตัวอย่าง จึงมีความเหมาะสมกับตัวอย่างสมุนไพร ซึ่งเป็นตัวอย่างที่มีความซับซ้อนขององค์ประกอบทางเคมีภายใน แตกต่างจากยาแผนปัจจุบันที่ทราบองค์ประกอบแน่นอน ปัจจุบันเทคนิค TLC ได้รับการพัฒนาเป็น High Performance TLC หรือ HPTLC และได้รับการยอมรับให้ใช้ในการตรวจวิเคราะห์คุณภาพผลิตภัณฑ์สมุนไพรในระดับสากล วิธีการถูกบรรจุในตาราอ้างอิงมาตรฐานเภสัชตารับของอเมริกาและยุโรป ด้วยความยอมรับในระดับสากล และ ตัวเทคนิคที่ไม่ได้ซับซ้อน ราคาไม่สูง จึงควรได้รับการส่งเสริมให้มีผู้ประกอบการรู้จักและนาเทคนิคไปใช้เพื่อตรวจควบคุมผลิตภัณฑ์หรือพัฒนาคุณภาพผลิตภัณฑ์ให้แพร่หลายมากขึ้น
คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โดยภาควิชาเภสัชเวทและเภสัชพฤกษศาสตร์ และหน่วยยุทธศาสตร์วิจัยสมุนไพรและผลิตภัณฑ์ธรรมชาติ ศูนย์นวัตกรรมทางยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพ เล็งเห็นประโยชน์ของเทคนิคการวิเคราะห์ด้วย HPTLC สาหรับผลิตภัณฑ์สมุนไพร และความสาคัญของการตรวจควบคุมคุณภาพสมุนไพรเพื่อความปลอดภัยกับผู้บริโภค จึงได้สร้างโครงการฝึกอบรม “การตรวจคุณภาพสมุนไพรด้วยเทคนิค HPTLC ขั้นพื้นฐาน” เป็นการอบรมระยะสั้น ที่เน้นให้ผู้เข้ารับการอบรมเข้าใจถึงหลักการของเทคนิควิเคราะห์และศักยภาพในการนาไปประยุกต์ใช้กับผลิตภัณฑ์สมุนไพร พร้อมทาการสาธิตวิธีการตรวจวิเคราะห์ทางเคมีด้วยเทคนิค HPTLC ให้ผู้อบรมได้เห็นภาพกระบวนการตรวจแบบพื้นฐาน ที่ไม่ได้ยุ่งยาก จับต้องได้ และสามารถนากลับไปประยุกต์ใช้กับสถานประกอบการได้
การตรวจคุณภาพผลิตภัณฑ์สมุนไพร เริ่มจากการตรวจความแท้ของวัตถุดิบสมุนไพร การติดตามคุณภาพของผลิตภัณฑ์ และความคงตัวของผลิตภัณฑ์ การตรวจสอบสามารถทาได้หลายวิธี วิธีหนึ่งคือการตรวจสอบทางเคมีด้วยเทคนิคทางโครมาโตกราฟีผิวบาง (Thin layer chromatography, TLC) วิธีนี้ใช้หลักการวิเคราะห์องค์ประกอบทางเคมีที่เป็นองค์ประกอบในตัวอย่าง จึงมีความเหมาะสมกับตัวอย่างสมุนไพร ซึ่งเป็นตัวอย่างที่มีความซับซ้อนขององค์ประกอบทางเคมีภายใน แตกต่างจากยาแผนปัจจุบันที่ทราบองค์ประกอบแน่นอน ปัจจุบันเทคนิค TLC ได้รับการพัฒนาเป็น High Performance TLC หรือ HPTLC และได้รับการยอมรับให้ใช้ในการตรวจวิเคราะห์คุณภาพผลิตภัณฑ์สมุนไพรในระดับสากล วิธีการถูกบรรจุในตาราอ้างอิงมาตรฐานเภสัชตารับของอเมริกาและยุโรป ด้วยความยอมรับในระดับสากล และ ตัวเทคนิคที่ไม่ได้ซับซ้อน ราคาไม่สูง จึงควรได้รับการส่งเสริมให้มีผู้ประกอบการรู้จักและนาเทคนิคไปใช้เพื่อตรวจควบคุมผลิตภัณฑ์หรือพัฒนาคุณภาพผลิตภัณฑ์ให้แพร่หลายมากขึ้น
คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย โดยภาควิชาเภสัชเวทและเภสัชพฤกษศาสตร์ และหน่วยยุทธศาสตร์วิจัยสมุนไพรและผลิตภัณฑ์ธรรมชาติ ศูนย์นวัตกรรมทางยาและผลิตภัณฑ์สุขภาพ เล็งเห็นประโยชน์ของเทคนิคการวิเคราะห์ด้วย HPTLC สาหรับผลิตภัณฑ์สมุนไพร และความสาคัญของการตรวจควบคุมคุณภาพสมุนไพรเพื่อความปลอดภัยกับผู้บริโภค จึงได้สร้างโครงการฝึกอบรม “การตรวจคุณภาพสมุนไพรด้วยเทคนิค HPTLC ขั้นพื้นฐาน” เป็นการอบรมระยะสั้น ที่เน้นให้ผู้เข้ารับการอบรมเข้าใจถึงหลักการของเทคนิควิเคราะห์และศักยภาพในการนาไปประยุกต์ใช้กับผลิตภัณฑ์สมุนไพร พร้อมทาการสาธิตวิธีการตรวจวิเคราะห์ทางเคมีด้วยเทคนิค HPTLC ให้ผู้อบรมได้เห็นภาพกระบวนการตรวจแบบพื้นฐาน ที่ไม่ได้ยุ่งยาก จับต้องได้ และสามารถนากลับไปประยุกต์ใช้กับสถานประกอบการได้
วัตถุประสงค์
เพื่อให้ผู้รับการฝึกอบรมมีความเข้าใจเรื่องการใช้เทคนิค HPTLC ในการตรวจควบคุมคุณภาพสมุนไพรเบื้องต้นเป็นขั้นพื้นฐาน